Tuổi thọ người dân ngày một tăng, hiện nay khoảng 73,7 tuổi, cao hơn mức trung bình của thế giới, nhưng số năm sống khỏe của người cao tuổi Việt Nam lại thấp. Trong khi đó, người trẻ sinh đẻ ít đi nên khi chỉ có một hoặc hai con thì gánh nặng lo toan trong tương lai nhiều hơn.

Áp lực lo toan còn nặng nề hơn khi không ít người cao tuổi vẫn sống nhờ cậy con cái do không có thu nhập hoặc thu nhập quá thấp.

Theo báo cáo về Việt Nam với vị thế của “một xã hội đang già hóa” của Ngân hàng Thế giới, số người cao tuổi Việt Nam không có lương hưu và trợ cấp chiếm 64,4% dân số cao tuổi. Dự báo, sau năm 2035, cứ 4 người trong tuổi lao động phải “gánh” 3 người cao tuổi (hiện nay tỷ lệ này là 4:2) nên cơ hội để người trẻ tích lũy, đảm bảo thu nhập lúc về già cũng bị ảnh hưởng.

Nếu không có chính sách can thiệp kịp thời, Việt Nam “sẽ luẩn quẩn trong vòng xoáy trẻ không có hoặc tích lũy ít, già thiếu thu nhập và ốm đau, bệnh tật”.   

Tiến sĩ Đặng Vũ Cảnh Linh, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu thanh niên, cho rằng truyền thống “con cái phải báo hiếu, phụng dưỡng cha mẹ” của người Việt góp phần khiến áp lực của thế hệ “bánh mỳ kẹp” nhiều hơn.

“Không ít người phải chấp nhận từ bỏ công việc phù hợp hoặc vị trí cao để ưu tiên chăm sóc cha mẹ già, con nhỏ. Cơ hội nâng cao năng suất lao động, chủ động tạo tích lũy kinh tế, cũng giảm đi”, ông nói.

Áp lực làm “trụ cột gia đình”, “trụ cột kinh tế”, ngày càng lớn trong khi nhu cầu chi tiêu và giá cả không có dấu hiệu dừng, thậm chí khiến nhiều người căng thẳng, lo âu, trầm cảm, sinh ra nhiều bệnh tật khi vẫn đang trong tuổi sung sức lao động, trong khi họ cũng cần có chỗ dựa về tinh thần.

“Vòng luẩn quẩn về áp lực về vật chất lẫn tinh thần đó lại càng khiến các cặp vợ chồng Việt không dám sinh đủ 2 con. Trong khi sinh ít con càng đẩy tốc độ già hóa của Việt Nam vốn đã rất nhanh lại càng vũ bão hơn. Ở đâu đó, bài học về tỷ suất sinh giảm quá thấp do nhiều áp lực tương tự ở Hàn Quốc là tiếng chuông cảnh báo cho chúng ta”, Giáo sư Giang Thanh Long nhận định.